چندهمسری و گسترش شمار زنان سرپرست خانوار
نشان تجارت - در بین استان‌های کشور در سال۹۸ سیستان و بلوچستان و گیلان با ۲۰.۱ درصد و همدان با ۱۷.۳ درصد به‌ترتیب بیشترین و آذربایجان غربی با ۹.۹ درصد، کردستان با ۱۰.۱ درصد و هرمزگان با ۱۰.۸ درصد به‌ترتیب کمترین درصد زنان سرپرست خانوار را به‌خود اختصاص داده‌اند.
همچنین طبق یک تقسیم‌بندی دیگر در این گزارش آماری، نسبت زنان خودسرپرست به زنان سرپرست خانوار برحسب استان‌های کشور، در سال۹۸ خراسان جنوبی با ۷۲درصد، یزد با ۶۲.۶ درصد و گیلان با ۶۲.۱ درصد به‌ترتیب بیشترین و خوزستان با ۲۱.۶ درصد، هرمزگان با ۲۳.۶ درصد و ایلام با ۲۸درصد به‌ترتیب کمترین درصد زنان خودسرپرست را بین کل زنان سرپرست خانوار به‌خود اختصاص داده‌اند.
به‌عبارتی در ۹استان خراسان‌جنوبی، یزد، گیلان، مازندران، قزوین، آذربایجان‌شرقی، مرکزی، زنجان و البرز بیش از نیمی از جمعیت زنان سرپرست خانوار، خودسرپرست (تک‌نفره) هستند. در ۱۵استان کشور نیز نسبت زنان خودسرپرست در مقایسه با زنان سرپرست خانوار بالاتر از نسبت آن در کشور (بالاتر از ۴۱.۵ درصد) است. در نهایت نسبت زنان خودسرپرست به کل خانوار‌های خودسرپرست در بین استان‌های کشور در سال۹۸ بررسی شده است.
بر این اساس در بین استان‌ها اردبیل با ۹۴درصد، قم با ۹۳.۵ درصد و قزوین با ۹۰.۵ درصد به‌ترتیب بیشترین و هرمزگان با ۵۶.۶ درصد، لرستان با ۶۵.۴ درصد و تهران با ۶۶.۴ درصد به‌ترتیب کمترین درصد زنان خودسرپرست را بین کل خانوار‌های خودسرپرست دارند.
آمار بالا در سیستان‌وبلوچستان
زنان سرپرست خانوار شامل زنان بیوه، زنانی که از همسر خود جدا شده‌اند، همسران مردان معتاد، همسران مردان زندانی، همسران مردان مهاجر، دختران مجرد خودسرپرست، همسران مردان ازکارافتاده و معلول و... هستند که سرپرستی خانوار را برعهده دارند و مسئولیت اداره اقتصادی، تصمیم‌گیری‌های عمده و حیاتی خانوار را به دوش می‌کشند.
هرچند در کل کشور عوامل مختلفی به‌ویژه فوت مردان، طلاق یا اعتیاد به‌عنوان دلیل افزایش زنان سرپرست خانوار معرفی می‌شود، اما در برخی استان‌ها، چون سیستان و بلوچستان این موضوع دلایل متفاوتی دارد که بیشتر به شرایط اجتماعی و فرهنگی منطقه مربوط می‌شود. مدیرکل دفتر امور زنان و خانواده سیستان و بلوچستان با بیان اینکه این استان با ۲۰.۱ درصد بیشترین زنان سرپرست خانوار را در کشور دارد به همشهری می‌گوید: به‌طور کلی جمعیت فعال زن سرپرست خانوار رشد ۲۳.۶ درصدی داشته و جمعیت شاغل زنان خانوار نیز در این بازه با رشد ۲۳.۱ درصدی همراه بوده است. با توجه به این رشد هم‌اکنون سیستان و بلوچستان ۹۳هزار زن سرپرست خانوار دارد.
فقر؛ عامل اصلی خودسرپرستی زنان
زهرا ابراهیمی ۵ دلیل فقر، چندهمسری، ازدواج ثبت‌نشده، ازدواج با اتباع خارجی و کودک‌همسری یا کودک‌مادری را به‌عنوان عوامل افزایش آمار زنان سرپرست خانوار در استان ذکر می‌کند و توضیح می‌دهد: محوری‌ترین دلیلی که به گسترش شمار زنان سرپرست خانوار در استان منجر شده، توسعه‌نیافتگی فراگیر منطقه است.
او با بیان اینکه فقر توانمندی زنان سرپرست خانوار را در مسائل معیشتی با مشکل روبه‌رو کرده است، می‌افزاید: بسیاری از زنان استان به‌ویژه ساکن در روستا‌ها و سکونتگاه‌های غیررسمی به‌دلیل فقدان تحصیلات دانشگاهی و مهارت‌های زندگی و همچنین نبود شغل مناسب امنیت مالی ندارند. پاندمی کرونا نیز محدودیت‌های یادشده را بیشتر کرده و با تغییر مناسبات اجتماعی و اقتصادی متاثر از این بحران، آنان برای امرار معاش با مشکلات بسیاری روبه‌رو شده‌اند.
به‌گفته ابراهیمی، زنان سرپرست خانوار سیستان و بلوچستان با عوامل آسیب‌زایی همچون تبعیضات فرهنگی، ضعف دسترسی به فرصت‌های شغلی، بی‌سوادی یا کم‌سوادی، نداشتن درآمد مستمر و مشکلات روحی و روانی مواجه‌اند که درصورت فقدان حمایت‌های همه‌جانبه، هزینه‌های آسیب‌زایی را به جامعه تحمیل خواهند کرد.
چندهمسری و طلاق عاطفی
مدیرکل دفتر امور زنان و خانواده سیستان و بلوچستان چندهمسری را هم از عوامل گسترش شمار زنان سرپرست خانوار می‌داند و می‌گوید: همسران ابتدا با طلاق عاطفی مواجه می‌شوند و در نهایت توسط همسرشان رها و به جامعه زنان سرپرست خانوار افزوده می‌شوند. ابراهیمی درباره ازدواج‌های ثبت‌نشده هم توضیح می‌دهد: ازدواج‌های ثبت نشده بار مضاعفی بر دوش زنان خواهد گذاشت، زیرا اکثریت افرادی که به‌صورت سنتی ازدواج می‌کنند از دهک‌های پایین درآمدی جامعه هستند و علاوه بر اینکه بدسرپرست تلقی می‌شوند درصورت طلاق یا فوت همسر باز هم از منظر قانونی حقوقی نخواهند داشت.
ازدواج با اتباع خارجی هم به‌عنوان یکی از پدیده‌های خاص استان‌های مرزی از عوامل بالا بودن آمار زنان سرپرست در سیستان‌وبلوچستان ذکر می‌شود. ابراهیمی در این‌باره توضیح می‌دهد: مهم‌ترین دلایل ازدواج زنان با مردان غیرایرانی علاوه بر اشتراکات فرهنگی و قومی، فقر اقتصادی است. این ازدواج‌ها سنتی‌اند و زنان از هیچ حقوقی برخوردار نیستند و با فوت یا ترک همسر، سرپرستی زندگی و کودکانی که شناسنامه ندارند بر عهده ایشان باقی می‌ماند.
کودک‌همسری و کودک‌مادری
سیستان و بلوچستان جزو ۴ استان نخست کشور در تعداد ازدواج دختران در سنین پایین است. به‌گفته ابراهیمی، این پدیده که مجموعه‌ای از علل به‌ویژه فقر اقتصادی و فرهنگی موجب آن می‌شود، علاوه بر اینکه پدیده کودک‌مادری را رقم می‌زند، منجر به نابسامانی در نهاد خانواده نیزمی‌شود. درصورت ترک همسر، سن زنان سرپرست خانوار را به زیر ۲۰ سال می‌رساند که خود مقدمه‌ای برای افزایش مشکلات این گروه از زنان است.
با توجه به ابعاد قابل توجه افزایش آمار زنان سرپرست خانوار، دفتر امور بانوان و خانواده استانداری سیستان و بلوچستان علاوه بر تصویب سند ارتقای شاخص‌های وضعیت زنان به‌عنوان یک برنامه جامع و راهبردی در برنامه‌های کلان دستگاه‌های اجرایی، برنامه‌های عملیاتی را به‌صورت جدی و هدفمند دنبال می‌کند.
ابراهیمی در این‌باره هم توضیح می‌دهد: این هدف از ۲ منظر در حال پیگیری است؛ تلاش برای تحول در نگرش به جامعه زنان سرپرست خانوار و تقویت مهارت‌ها و توانمندسازی آنان.
آمار بالای طلاق و فوت همسر در گیلان
گیلان هم رتبه برابری با سیستان‌وبلوچستان در زمینه نسبت زنان سرپرست خانوار به کل خانوار‌ها دارد که البته مدیرکل دفتر امور زنان و خانواده این استان برخلاف سیستان‌وبلوچستان آن را جدا از سایر کشور نمی‌داند. زهرا یعقوب‌نژاد در این‌باره به همشهری می‌گوید: گزارش آمار‌های رسمی درباره زنان سرپرست خانوار نشان می‌دهد در دهه‌های اخیر تعداد خانوار‌های دارای سرپرست زن در کشور افزایش یافته و گیلان هم از این موضوع مستثنی نیست. دلایل متعددی در کشور منجر به افزایش جامعه آماری زنان سرپرست خانوار شده است که در گیلان مهم‌ترین عوامل آن فوت همسر و طلاق است. به‌گفته وی، در گیلان بیش از ۷۰ هزار نفر سرپرست خانوار تحت پوشش نهاد‌های حمایتی هستند.
براساس آمار وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی بیش از ۴ میلیون زن سرپرست خانوار در کشور داریم که حداقل ۶۰درصد آن‌ها در گروه سنی بالای ۵۰سال قرار دارند. هرچند مسئولان این وزارتخانه تأکید می‌کنند سیاستگذاران علاوه بر مشکلات زنانگی فقر باید روی سالمندی این قشر نیز تمرکز کنند، اما در سیستان و بلوچستان و استان‌های مرزی شرق کشور بیشترین آمار زنان سرپرست خانوار زیر ۱۸ سال است که موضوع را در این استان‌ها متفاوت می‌کند؛ اتفاقی که می‌توان مانند آنچه مدیرکل دفتر امور زنان و خانواده سیستان و بلوچستان ذکر می‌کند به کودک‌همسری، کودک‌مادری و ازدواج‌های غیررسمی یا ازدواج با اتباع نسبت داد.
